Инжилде Ыйса Машайак (алейхи салам) «Алланын Уулу» деген наамдан өткөн талаштуу сөз жок болсо керек, ал кайра-кайра кайталанат. Мына ушундан улам көптөр Инжил бизге бурмаланган түрдө түшкөн деп эсептешет. Куранга таянып, Инжил тексти бурмаланганбы деген суроо бул жерде кеңири талкууланат. Ошондой эле бизде Сүннөттөн далил ( бул жерди караңыз ) жана текстти критикалык талдоодон алынган маалыматтар ( караңыз бул жерде ) бар. Бул салмактуу аргументтердин жыйындысы Инжил бизге өзүнүн түпкү маңызында келип түшкөн деп айтууга негиз берет. Ал эми “Кудайдын Уулу” деген термин жөнүндө эмне айтууга болот?
Ихляс (112-Сүрөсү – Ыклас) сүрөөсүндө айтылган Аллахтын жалгыздыгы жөнүндөгү пикирге карама-каршы келбейби?
Айткын: Аллах Жалгыз! Аллах эч кимге муктаж эмес!(Ал) төрөбөгөн жана төрөлбөгөн.Ага эч ким теңдеш эмес.
Ихляс Сүрөсү, 112
112-сүрөнү дагы Тоорат дагы кайталайт, ал дагы Муса пайгамбардын төмөнкү сөздөрүндө Аллахтын биримдигин тастыктайт:
“Кулак сал, Ысрайыл: силердин Кудай-Теңириңер – бир Кудай.”
Мыйзам 6:4
«Кудайдын Уулу» деген сөздү кандай түшүнүшүбүз керек?
Эгер сиз бул терминди угуп, анын маанисин түшүнбөсөңүз, анда туура эмес жыйынтыкка келишиңиз мүмкүн. Мисалы, Батышта массалык маалымат каражаттарында тынымсыз айтылып жүргөн бир эле “жихад” сөзү көпчүлүктүн үрөйүн учурат. Адамдар бул терминди “күнөөсүз адамдарды өлтүргөн жинди фанат” же ушуга окшогон бир нерсени билдирет деп ойлошот. Бирок, эгер сиз бул терминди түшүнүүгө убакыт бөлсөңүз, анда убакыттын өтүшү менен аны “күрөш” же “аракет” деп которуу керектигин түшүнөсүз. Бирок сиз ар кандай күчтөргө, анын ичинде күнөө жана азгырыктарга каршы күрөшө алууга жөндөдүүсүз. Бул тууралуу канча адам билет?
«Кудайдын Уулу» деген терминге байланыштуу ушундай жаңылыш түшүнүккө түшпөңүз. Бул макалада биз бул терминди, анын келип чыгышын кылдат талдап, анын маанисин жана кандайча туура эмес чечмеленип жатканын билебиз. Макаланын аягында бул терминге жана жалпы Инжилге карата биздин позициябыз бир гана фактыларга негизделет деп үмүттөнөм.
«Кудайдын Уулу» деген термин эмнеден келип чыккан?
Инжилде Жакшы Кабарда биринчи жолу кездешпейт. Аны Инжилдин авторлору ойлоп тапкан эмес. Алар ойлоп тапкан эмес. Аны христиандар деле ойлоп чыгарбаган. Муну биз анык билебиз, анткени ал биринчи жолу Забурда, Ыйса Машайак (алейхи салам) доорунан көп жыл мурун, анын шакирттери жана жалпы машайакчылар пайда болгон. Биздин заманга чейинки 1000-жылдары Дөөт (алейхи салам) пайгамбарды кездештиребиз. Келгиле, бул үзүндүнү окуп көрөлү:
“2 Жер жүзүнүн падышалары каршы чыгып жатышат, төрөлөр чогулуп, Теңирге жана Анын Майланганына (= Машайак = Машаяк) каршы чогулушат . каршы кеңешип жатышат.
3 Алар: «Алардын чынжырларын үзүп таштайбыз, алардын бизге салган кишендерин алып ыргытабыз», – деп жатышат.
4 Аларга Асманда Жашоочу күлөт, аларды Теңир уят кылат.
5 Ошондо Ал аларга ачуусу келип турганда айтат, Өзүнүн жаалы менен аларды дүрбөлөңгө түшүрөт.
6 «Анткени Мен Өзүмдүн Падышамды ыйык тоом Сиондун үстүнөн койгом.
7 Өзүмдүн эркимди алдын ала кабарлайм: Теңир Мага мындай деди: “Сен Менин Уулумсуң. Мен бүгүн Сенин атаң болдум.
8 Менден сура, ошондо Мен Сага элдерди мураска берем, бүт жерди энчиңе берем.
9 Сен аларды темир таяк менен талкалайсың, аларды карапачынын идишиндей сындырасың”».
10 Ошондуктан, падышалар, акылыңарга келгиле. Жер жүзүнүн башкаруучулары, сабак алгыла!
11 Теңирге коркунуч менен кызмат кылгыла, титирөө менен кубангыла.
12 Уулун сыйлагыла, болбосо Ал каарданат, бара жаткан жолуңарда өлүп каласыңар, анткени жакында Анын каары кайнайт. Ага таянгандардын баары бактылуу.”
Бул жерде биз Мырзабыз менен Анын майланганынын ортосундагы сүйлөшүүнү окуйбуз. 7-аятта Теңир (Кудай, Аллах) Майланганга мындай дейт : «Сен Менин Уулумсуң ; Мен Сенин Атаң болдум”. Ошол эле 12-аятта айтылат, андан кийин «Уулун урматтагыла» деген насаат айтылат. Бул жерде Кудай Майланганды Өз оозу менен «Менин Уулум» деп атайт – «Кудайдын Уулу» деген термин ушундан келип чыккан. «Уул» деген наам кимге берилген? Майланганга. Башкача айтканда, «Уул» наамы бүт забурда «Майланган» деген сөздүн синоними катары колдонулат. Ошентип, Майланган = Машиях = Масих = Машайак. Ошол эле Забурда «Машайак» деген наам биринчи жолу кездешет. Башкача айтканда, «Кудайдын Уулу» деген наам биринчи жолу « Мамашайак » (Христос) термини кездешкен үзүндүдө, башкача айтканда, Ыйса пайгамбардын келишинен 1000 жыл мурун жазылган Забурда айтылат. Машайак (алейхи салам).
Мунун баары бизге Ыйса Машайак айкаш жыгачка кадалганга чейинки сотто эмне үчүн айыпталганын жакшыраак түшүнүүгө жардам берет. Жөөт жетекчилери сурактарын ушинтип өткөрүштү.
Ыйсанын наамдары: “Кудайдын Уулу” ысымынын логикалык альтернативалары
“Эртеси эртең менен эл аксакалдары, башкы ыйык кызмат кылуучулар жана мыйзам окутуучулар чогулуп, Аны өздөрүнүн жогорку сотуна алып барышты да, Андан: «Кана, айтчы бизге, Сен Машайаксыңбы?» – деп сурашты. Ыйса болсо аларга: «Айтсам, баары бир ишенбейсиңер; сурасам, баары бир жооп бербейсиңер. Мындан кийин Адам Уулу кудуреттүү Кудайдын оң жагына отурат», – деди. Ошондо бардыгы Ага: «Демек, Сен Кудайдын Уулу экенсиң да?!» – дешти. Ыйса аларга: «Менин Ошол экенимди өзүңөр айтып жатасыңар», – деп жооп берди. Ошондо алар: «Бизге дагы кандай далил керек? Анткени биз Анын Өз оозунан укпадыкпы!» – дешти.”
Лука 22:66—71
Жетекчилердин биринчи суроосу Ыйса Өзүн Машайак деп атадыбы (67-аят). Эгер мен бир адамдан “Сен X сиңби?” деп сурасам, анда мен X ким экенин билем. Мен жөн гана X менен мен сүйлөшүп жаткан адамдын ортосунда байланыш бар-жогун аныктагым келет. Ошо сыяктуу эле, жүйүт башчылары Ыйсадан: « Сен Машайаксыңбы?» — деп сурашканда, алар Машайактын ким экенин так түшүнүшкөн. Суроо «Машайак» наамы менен Ыйса аттуу адамдын ортосундагы байланышты аныктоо үчүн гана берилген . Анан алар суроосун бир аздан кийин кайра кайталашканда: « Сен Кудайдын Уулусуңбу?» Ошентип, алар «Машайак» жана «Кудайдын Уулу» деген наамдардын ортосуна бирдей белги коюшкан. Алар үчүн бул бири-бирин алмаштыра турган терминдер. Бул эки наам бир тыйындын эки жагына окшош.
(Сүйлөшүүнүн ортосунда Ыйса күтүлбөгөн жерден өзүн “Адам Уулу” деп атады. Бул Даниел пайгамбардын китебинде айтылган дагы бир наам. Биз азыр ага токтолбойбуз, анткени биз “Кудайдын Уулу” менен сүйлөшүп жатабыз). Жүйүт жетекчилери «Машайак» жана «Кудайдын Уулу» деген наамдар бирдей болобу деген ойду кайдан алышкан? Ыйсадан миңдеген жылдар мурун Кудайдын рухунун жетеги менен жазылган экинчи Забурдан алышкан. Мындан логикалык жактан келип чыккан жана Ыйса ошол эле учурда Машайак болбосо, Кудайдын Уулу боло алмак эмес деген жыйынтык чыгат . Биз жогоруда белгилегендей, жөөт лидерлери дал ушул позицияны карманышкан.
Андан тышкары, Ыйса Машайак да , Кудайдын Уулу да боло алат деген жыйынтык чыгат. Бул Ыйса (алейхи саламдын) эң жакын шакирттеринин бири болгон Петирдин сөздөрүнөн да көрүнүп турат. Келгиле, Инжилди окуйлу:
“Ыйса Филиптин шаары Кейсареяга келгенде, шакирттеринен: «Адамдар Мени, Адам Уулун, ким деп эсептешет?» – деп сурады. Алар Ага: «Бирөөлөр: “Чөмүлдүрүүчү Жакан”, – деп, бирөөлөр: “Илияс”, – деп, дагы бирөөлөр: “Жеремия же пайгамбарлардын бири”, – деп эсептешет», – деп жооп беришти. Ыйса алардан: «А силер Мени ким деп эсептейсиңер?» – деп сурады. Шымон Петир Ага: «Сен тирүү Кудайдын Уулу Машайаксың», – деп жооп берди. Ошондо Ыйса ага мындай деди: «Бактылуусуң сен, Жунус уулу Шымон! Муну сага адам эмес, Асмандагы Атам ачып берди.”
Матай 16:13-17
Петир өзүнүн жообунда «Машайак» жана «Кудайдын Уулу» деген наамдарын алмаштыруу табигый көрүнгөн, анткени эки наам тең Забурда (Забур) колдонулган. Ал эми Ыйса Петирге Кудай тарабынан ачылганын ырастайт. Ыйса Машайак болгондуктан, ал да Кудайдын Уулу.
Мындан көрүнүп турушунча Ыйса Кудайдын Улуу болмоюнча Машаяк боло албайт , анткени эки термин тең бир келип чыккан жана бир эле нерсени билдирет. Бул фигура тегерек деп айткандай болот, бирок андай эмес. Фигура квадрат болушу мүмкүн, бул учурда ал тегерек да, тегерек да эмес. Бирок фигура тегерек болсо, анда ал сөзсүз түрдө тегерек болот. ” Тегеректик ” тегеректин маанилүү өзгөчөлүгү болуп саналат. Фигураны тегерек, бирок ал тегерек эмес деп айтуу – «тегерек» жана «тегерек эмес» деген түшүнүктөрүн терминологиялык карама-каршылык же туура эмес түшүнүү. «Машайак» жана «Кудайдын Уулу» деген терминдер жөнүндө да ушуну айтууга болот. Же Ыйса Машайак да, Кудайдын Уулу да (Петирдин айтуусу боюнча), же ал экөө тең эмес (жүйүт башчыларынын айтымында). Бирок ал башка болмоюнча бир боло албайт.
«Кудайдын Уулу» деген сөз эмнени билдирет?
Бул аталыш эмнени билдирет? Жаңы Келишимде Жусуп деген шакирт жөнүндө биринчи жолу тиешелүү түшүндүрмө бар. Бул биринчи шакирттердин бири (фараон менен бирге кызмат кылган Жусуп менен алмаштырбообоо керек). Бул жерде «… уулу» деген термин мына ушундайча колдонулат. Текстте мындай деп айтылат:
“Кипрлик леби Жусуптун менчик жери бар эле. Элчилер аны Барнаба деп коюшчу. Бул ысым «Сооротуучу» деп которулат. Ал өз жерин сатып, акчасын алып келип, элчилердин колуна тапшырды.”
Элчилер 4:36—37
Өзүңүздөр көрүп тургандай, Барнаба деген ысым “сооротуунун уулу” дегенди билдирет . Бул анын физикалык атасы “сооротуучу” болгон, ошондуктан аны “жайлуулуктун уулу” деп атаган дегенди билдиреби? Албетте жок. Комфорт – бул абстракттуу түшүнүк; аны аныктоо кыйын, бирок аны белгилүү бир адамда чагылдырылганын көргөндө элестетүү оңой. Жусуп деген адамдын жашоосуна жана кулк-мүнөзүнө карап, адамдар андан сооронучтун касиетин көрүп , иш-аракетинде чагылдырылган жана анын эмне экенин түшүнүшкөн. Жусуп жубатуучу уулу деген ушул. Ал өзүнүн жашоосунда сооронучту чагылдырган.
– Кудайды эч ким көргөн эмес (Жакан 1:18). Ошондуктан Кудайдын кулк-мүнөзүн жана табиятын түшүнүү биз үчүн абдан кыйын. Бул үчүн, кимдир бирөөнүн ичинде Кудайды көрүш керек, анткени Кудай-Рухту көрүү мүмкүн эмес. Инжилде Ыйса Машайакты жашоосу жана инсандыгы «Кудайдын Сөзү» жана «Кудайдын Уулу» деген наамдар аркылуу берилген.
“Сөз адам болуп, биз менен жашап турду. Биз Анын даңкын, Атанын жалгыз Уулунун даңкын көрдүк. Ал ырайымдуулук менен акыйкатка толо эле. … Андагы толуктуктан бардыгыбыз ырайым үстүнө ырайым кабыл алдык. Анткени мыйзам Муса аркылуу берилди, ал эми ырайым менен чындык Ыйса Машайак аркылуу пайда болду. Кудайды эч ким эч качан көргөн эмес. Аны бизге Атанын ичиндеги жалгыз Уул көрсөттү.”
Жакан 1:14,16—18
Кудайдын ырайымы менен чындыкты кантип билебиз? Биз экөөнү тең чыныгы инсан – Ыйса (алейхи саламдын) жашоосунан көрүшүбүз керек. Ыйсаны карап, шакирттер ырайым менен чындык эмне экенин түшүнүштү. Мыйзам жана анын осуяттары мындай ачык мисал келтире алган жок.
Уул… түздөн-түз Кудайдан келген
Ыйса пайгамбар (алейхи саламга) карата «Алланын Уулу» термининин колдонулушунун дагы бир мисалын карап көрөлү. Луканын Инжилинде Ыйсанын Адам атадан тараган генеалогиясы жазылган. Аягында санжырада мындай деп айтылат:
… “Эноштун, Шеттин, Адамдын, Кудайдын Уулу.”.
Лука 3:38
Көрүнүп тургандай, Адам бул жерде “Кудайдын Уулу” деп атаган. Эмнеге? Анткени Адамдын жердеги атасы болгон эмес; ал түз эле Кудайдан келди. Анын сыңарындай, Ыйсанын жердеги атасы болгон эмес; ал кыздан төрөлгөн. Жакандын Инжилиндеги жогорудагы үзүндүдө айтылгандай, Ыйса «Кудайдан» келген .
Уулу (бирөөнүн); Курандан мисал
Инжилдегидей эле мааниде колдонулат. Келгиле, төмөнкү аятты карайлы:
(Эй, Мухаммед!) Алар сенден (Аллах жолунда) эмнени кайрымдуулук кылууну сурашат. «Жакшылыктардан кайрымдуулук кылган нерсеңер ата-энеңер, туугандар, жетимдер, кедейлер жана жолоочу үчүн. Жакшылыктан эмне кылсаңар Аллах аны Билүүчү» – дегин.
Бакара Сүрөсү, 2:215
Бул жердеги «саякатчылар» (же саяпкерлер) деп которулган сөз арабча «жолдун уулдары» дегенди билдирет (‘ ибни сабил ‘, АБН السبيل ). Эмне үчүн мынчалык которулган? Анткени бул жерде сөз түз маанисинде уулдар жөнүндө эмес, жашоосу жол менен тыгыз байланышта болгон адамдар жөнүндө сөз болуп жатканын котормочулар түшүнүшкөн. Бул жөн гана каймана сөз.
“Кудайдын Уулу” наамын туура эмес чечмелөө
Ыйык Китепте «Кудайдын уулдары» деген сөз айкашы дал ушундай мааниде колдонулат. Тооратта, Забурда же Инжилде Аллахтын аял менен жыныстык катнашка баргандыгы жана бул жыныстык катнаштын түз маанисинде уулдуу болгондугу айтылган эмес. Бул көз караш байыркы грек политеизмине барып такалат, анда кудайлар аял алган. Ыйык китепте (аль- Китабда ) мындай нерсе жок. Ооба, бул мүмкүн эмес, анткени Ыйса кыздан төрөлгөн деп айтылат, башкача айтканда, атасынын физикалык катышуусу жок.
корутундулар
Бул жерде айтылгандай , болжол менен 750 б.з.ч. Ышайа пайгамбар келечекте качандыр бир убакта Теңирден жышаан келээрин айткан:
“Ошон үчүн силерге Теңир Өзү аян берет: Кыз кош бойлуу болуп, Уул төрөйт, Ага Эмануел деген ат коюшат.”
Ышайа 7:14
Эгер уул кыздан төрөлсө, анда ал, аныктама боюнча, жердеги атанын катышуусуз төрөлгөн. Бул макалада башкы периште Жебирейил (Жабраил) Мариямга уулунун төрөлүшү жөнүндө кабар берип жатып: «Кудуреттүү Кудайдын кудурети сага (Марияга) көлөкө түшүрөт», – деп айтканы жөнүндө сөз кылдык. Бул түшүнүк Аллах менен Мариямдын ортосундагы жаман мамиленин натыйжасы болбойт, бул чындыгында куфр ( ширк ) болот. Бул уулду “Ыйыкка Кудайдын Уулу” деп коюшат. Ал бир түрдүн бири болот, анткени ал адамдын катышуусусуз түздөн-түз Кудайдан келет. Сөз адамдын оозунан чыккандай эле, ал Кудайдан түз келет. Мына ушул мааниде Машайак бир эле убакта Кудайдын Уулу да, Кудайдын Сөзү да болуп Кудайдан келет.