Дөөт падыша (Дөөт алейхи салам деп да аталат) байыркы пайгамбарлардын эң маанилүү инсаны. Ыбрайым (алейхи салам) ырайымдын жаңы доорунун пайдубалын түптөгөн – биринчиден, ага көптөгөн урпактарды убада кылган , алар акыры бүтүндөй бир элди түзгөн, экинчиден, ал чоң курмандыкка барган. Муса пайгамбар (алейхи салам) Пасах курмандыгын аткаруу менен Ысрайыл уулдарын кулчулуктан бошотуп, анан толук кандуу эл болушу үчүн аларга Мыйзам берген . Аларга мамлекетти башкара турган, каргыш эмес, Алланын батасы тие турган Падыша гана жетишсиз болчу . Дөөт (алейхи салам) биринчи падыша жана пайгамбар болгон. Андан жаңы ырайым экономикасы – Иерусалимде бийлик жүргүзгөн падышалардын экономикасы башталган.
Дөөт (алейхи салам) падыша ким болгон ?
Ысрайылдын тарыхынын хронологиясында көрүнүп тургандай, Дөөт (алейхи салам) биздин заманга чейинки 1000-жылдары жашаган, башкача айтканда, Ыбрайым (алейхи саламдан) миң жылдан кийин жана Муса (алейхи салам) 500 жылдан кийин. Дөөт (алейхи салам) жаш кезинде атасынын койлорун багып чоңойгон. Бир жолу Ысрайылга күчтүү душман кол салган жана бул кошуундун башчысы Голийат аттуу дөө болгон. Аны көргөн ысрайылдыктардын үрөйү учуп, көңүлү чөгүп калышкан. Бирок Дөөт (алейхи салам) Голийатты дуэлге чакырып, аны өлтүрөт. Мындай таң калыштуу окуя Дөөт (алейхи саламга) дароо атак-даңк алып келди – жаш чабандын улуу жоокерди жеңгенин көп көрөсүз. Бул жеңишке шыктанган ысрайылдыктар душманды талкалашты. Куранда Дөөт (алейхи салам) менен Голийаттын беттеши жөнүндө мындай дейт:
Ошондо аларды Аллахтын жардамы менен жеңилүүгө дуушар кылышты. Даут Жаалутту өлтүрдү. Аллах Даутка падышалык, даанышмандык жана (Аллах Өзү) каалаган нерселерди үйрөттү. Аллах адам баласынын бирин башкасы аркылуу коргобосо – жер жүзү бузулуп кетмек. Чындыгында Аллах – бүткүл ааламдар үчүн (берилүүчү) жакшылыктын Ээси! (2:251 – Уй)
Бул согуштан кийин Дөөттүн атагы бүт өлкөгө тез тарады. Бирок ал узак жана көптөгөн сыноолордон кийин гана падыша болду – келгиндердин арасында да, ысрайылдыктардын арасында да ага болгон көптөгөн жаман ниеттери бар болчу. Дөөт (алейхи саламдын) жеңиштери жана кайгылары 1- жана 2-Падышалар китебинде (Ыйык Китеп / аль- Китаб ) кеңири баяндалган . Бул китептердин автору Шемуел ( алейхи салам) Дөөт (алейхи саламды) падыша кылып майлаган Алланын пайгамбары болгон.
Дөөт (алейхи салам) башка нерселер менен катар музыкант да болгон – ал Аллахты даңктоо үчүн сонун ырлар жана ырлардан турган бүтүндөй бир китеп жазган. Бул тууралуу Куран 38-сүрөсүнүн (Бейиш) төмөнкү аяттарында айтылат:
Алар айткандарга чыдагын жана күч кубат ээси, Менин пендем Даудду эсте. Ал (Аллахка) кайтуучу эле. Анткени, Биз ага тоолорду багынттык. Алар аны менен биргеликте кечинде жана эртең менен (Аллахты) даңазалашчу эле. Куштарды да (багынттык), (анын жанына) чогулуп, баары (Кудайды) даңазалашчу эле. Баары Ага кайтуучу эле. Биз анын бийлигин бекемдедик жана ага даанышмандык менен туура, чечкиндүү сүйлөөнү ыроолодук.
38:17-20 – Бейиш
Бул аяттар Дөөт алейхи саламдын күчтүүлүгүн жана ошол эле учурда анын Жаратканды даңктаган куштардын сайрагандай кооз мактоо ырларынын даңкын баса белгилейт. Ал падыша катары Алладан хикмат сөздөр менен түшүрүлгөн. Дөөт (алейхи саламдын) ырлары жана ыр саптары жазылып, Забурдун биринчи китебине жыйналган. Дөөт (алейхи саламга) даанышмандык Алла тарабынан берилгендиктен, Забур да Тоорат сыяктуу ыйык жана илхам китептеринин тизмесине кирет . Бул жерде Куранда мындай дейт:
Эгең асмандардагылар менен жердегилерди жакшы билет. Пайгамбарлардын кээ бирин, кээ биринен артык кылдык. Даудга Забурду бердик.
17:55 – аль- Исра
Сулайман Забур жазуусун улантат
Кудайдын Руху тарабынан жазылган жазуулар Дөөт (алейхи саламдын) өлүмү менен бүтпөйт, ал карыган курагында, толтура күндөрү Алланын алдында өтүп кетти. Анын уулу жана мураскору Сулайман (же Сулейман алейхи салам) да Алладан белек катары акылмандык алган. Сад сүрөсүндө мындай деп айтылат:
Биз Даудга кандай сонун пендени – Сулайманды ыроолодук. Акыйкатта, ал Бизге кайтуучу.
Сурө 38:30 – Бейиш
Дауд менен Сулайман алардын коомунун малдары майкандап салган эгин талаасына байланыштуу өкүм чыгарып жатышканда, Биз өкүмдөрүнө күбө болуп турдук. Биз Сулайманга бул тууралуу түшүндүрдүк. Алардын ар бирине Биз даанышмандык жана илим бердик. Даудка аны менен бирге Бизди даңктасын үчүн тоолорду жана куштарды баш ийдирдик. Муну Биз кылдык.
Сүрө21:78-79 – Пайгамбарлар
Биз Дауд менен Сулайманга илим бердик, алар: “Бизге көптөгөн ыймандуу момун пенделеринин арасынан артыкчылык берген Аллахка мактоо!” – дешти.
Сүрө 27:15 – Кумурскалар
Забурдун даанышмандык китептеринин илхам салтын уланткан . Анын китептеринин арасында Накыл сөздөр , Насаатчы жана Ырлар ыры бар .
Сулаймандан кийин Забур салтын башка пайгамбарлар улантышкан
Сулайман (алейхи салам) өлгөндөн кийин падышалар Тоораттын осуяттарынан четтеп, акылмандыкка илхам бербей калышты . Ысрайылдин бардык падышаларынын ичинен Дөөт жана анын уулу Сулайман (алейхи салам) гана падыша жана пайгамбар болуу менен Алланын илахий даанышмандыгына ээ болгон. Сулаймандан кийинки бардык падышаларга Алла Таала көптөгөн эскертүүлөр менен пайгамбарларын жиберген. Алланын пайгамбарларынын бири – Юнус (Жунус) – чоң балык жутуп алган (37:139-144). Алла Таала 300 жыл бою падышаларга пайгамбарларын жөнөткөн. Алардын эскертүүлөрү, насааттары жана пайгамбарлыктары илхам болгон Забурга да кирди. Бул макалада айтылгандай, Ысрайыл падышалыгы бабылдыктардын колуна түшүп, жүйүттөр туткунга алынган, андан кийин алар Персия империясынын негиздөөчүсү Кореш падышанын тушунда убадаланган жерге кайтып келишкен. Бул убакыттын ичинде Алла Таала элге өзүнүн пайгамбарларын жиберди, алар алардын атынан сүйлөдү. Пайгамбарчылыктар кылдаттык менен жазылган, анан алар Забурдун бир бөлүгү болуп калган.
Машайактын келишин күтүү
Бул пайгамбарчылыктардын баары силер үчүн да, мен үчүн да маанилүү, анткени аларда Алланын эскертүүлөрү гана эмес , Инжилдин негизин түзгөн нерселер да камтылган. « Машайак » терминин Дөөт (алейхи салам) Забур китебинин башында (ал жазган Забурдун бөлүгү) киргизилген. Биз кийинки пайгамбарлардан Машайактын келиши жөнүндө кошумча маалыматтарды таба алабыз . Бул өзгөчө Сулаймандан кийин падышалар Тоораттан баш тартып, Ысрайыл эл катары осуяттарды четке каккандыктан маанилүү. Машайактын келиши жөнүндөгү убада жана анын жардамына үмүттөнүү чындыктан четтөөнүн контекстинде берилген. Мусанын (алейхи салам) сөзү боюнча, Тоораттын пайгамбарлары келечекти алдын ала көрүшкөн жана көрүшкөн. Бул пайгамбарлыктардын баары бүгүн бизге да багытталган, анткени биз да туура жолдон тайганбыз, бирок бизден эмне талап кылынаарын билебиз. Машайак – ишенимсиздиктин караңгылыгында жаркырап турган үмүт чырагы.
Ыйса Машайак (алейхи салам) Забурга кандай мамиле кылган
Ыйса Машайак пайгамбар өзүнүн сахабалары жана шакирттери менен болгон маектеринде Забурга көп кайрылат, Инжилдин жазуулары жана Машайактын ролун түшүндүрөт. Ыйса мындай дейт:
“Анан аларга «Тоорат», «Пайгамбарлар» жана «Жазмалар» китептеринде Өзү тууралуу айтылгандардын баарын түшүндүрүп берди.”
Лука 24:27
Муса (алейхи саламдын) Тооратын ээрчиген Забур пайгамбарларына тиешелүү . Ыйса Машайак (алейхи салам) Забурда анын келиши кандайча алдын ала айтылганын өзүнүн шакирттерине айтып берди. Ыйса Машайак (алейхи салам) үйрөткөн:
“Андан кийин Ыйса аларга мындай деди: «Силер менен бирге жүргөнүмдө, Мен силерге “Тоорат”, “Пайгамбарлар” жана “Забур” китептеринде Мен тууралуу жазылгандардын бардыгы орундалышы керек деп айтпадым беле». Ошондон кийин Ыйык Жазууну түшүнүшү үчүн, Ыйса алардын акылын ачты.”
Лука 24:44-45
“Пайгамбарларда жана забурларда” деген сөз айкашы Дөөт жазган Забурдун биринчи китебине (забурлар) жана канонго кирген кийинки китептерге (пайгамбарлар) тиешелүү. Ыйса Машайак (алейхи салам) Ыйык Жазууларды (б.а. Тоорат жана Забурдун Кудайдын Руху тарабынан жазылган китептерин ) түшүнүү үчүн алардын акылын ачууга муктаж болчу . Кийинки макалалар сериясында биз акыл-эсибиз Инжилди түшүнүүгө ачылышы үчүн Иса-ал-Масих бул китептерден шакирттерине так эмнени ачып бергенин аныктоого аракет кылабыз .
Дөөт (алейхи салам) жана Забур пайгамбарлары
Төмөндөгү сүрөттө Забурдун дээрлик бардык пайгамбарчылыктары көрсөтүлгөн (бардыгына орун жетпейт). Сызыктын туурасы ар бир пайгамбардын өмүрүнүн узактыгына туура келет. Убакыт тилкесиндеги түс коддору ысрайылдыктардын абалына дал келет – дал ошол Муса пайгамбардын бата жана каргыш айтканынан кийинки жөөт элинин тарыхына байкоо салгандагыдай.
Забурдун башка пайгамбарларына салыштырмалуу
Дөөт пайгамбар (алейхи саламдын) өмүр сүргөн жылдары